Následující text není historickou studií. Jedná se o převyprávění pamětníkových životních osudů na základě jeho vzpomínek zaznamenaných v rozhovoru. Vyprávění zpracovali externí spolupracovníci Paměti národa. V některých případech jsou při zpracování medailonu využity materiály zpřístupněné Archivem bezpečnostních složek (ABS), Státními okresními archivy (SOA), Národním archivem (NA), či jinými institucemi. Užíváme je pouze jako doplněk pamětníkova svědectví. Citované strany svazků jsou uloženy v sekci Dodatečné materiály.

Pokud máte k textu připomínky nebo jej chcete doplnit, kontaktujte prosím šéfredaktora Paměti národa. (michal.smid@ustrcr.cz)

Лариса Одаренко Larisa Odarenko (* 1977)

• народилася 6 січня 1977 року в Краматорську в сім’ї інженерів

• у 1990-ті допомагала батькам з квітковим бізнесом

• у 1999 році закінчила Краматорський економіко-гуманітарний інститут за спеціальністю «Менеджмент»

• у 2002 році відкрила салон квітів «Галантус»

• 2004 року взяла участь у конкурсі краси «Пані Донбас»

• у 2005 році долучилася до Асоціації жінок «Пані», почала займатися йогою

• разом з Асоціацією жінок «Пані» та Клубом підприємців Краматорська брала участь у останньому проукраїнському мітингу міста 17 квітня 2014 року

• у 2014 році на кілька місяців разом із сім’єю евакуювалася з окупованого бойовиками «ДНР» Краматорська

• у 2015 році виграла грант, який дозволив її бізнесу вирощувати квіти взимку

• у 2018–2020 роках очолювала Асоціацію жінок «Пані»

• навесні 2022 року ненадовго евакуювалася з міста

• навесні 2024 року залишається в Краматорську, де керує салоном квітів «Галантус»

You can find the English-language version below

Česká verze celého příběhu následuje po ukrajinském originálu

Slovenská verzia celého príbehu nasleduje po českom preklade

Любов до вирощування квітів і підприємницький талант передалися Ларисі Одаренко від батьків: ще за радянських часів вони працювали на власному городі і в саду, а після здобуття Україною незалежності розбудували сімейний квітковий бізнес у Краматорську. Незважаючи на окупацію міста бойовиками «ДНР» в 2014 році, російське повномасштабне вторгнення та тимчасову евакуацію, родина Лариси Одаренко не припинила розвивати власну справу в рідному місті, що стало прифронтовим.

Хист до підприємництва: від предків до наступних поколінь

Лариса Одаренко народилася в місті Краматорськ 6 січня 1977 року в родині інженерів. Мати Віра Сімкова працювала у проєктному інституті, а батько Віктор Сімков — у вимірювальному інформаційному центрі, де був перший у місті комп’ютер. Батькова родина походила із Закарпаття і мала прізвище Сімко. Однак після Другої світової війни батькова матір змінила його на російську форму Сімкова — ймовірно, щоб уникнути переслідувань. У ті часи це було доволі поширеною практикою. Бабуся по материній лінії походить із Брянської області, до Краматорська переїхала після Другої світової війни. 

Предки Лариси Одаренко мали підприємницький хист, що передавався до наступних поколінь: родичі по материній лінії розвивали власну мануфактуру та магазин скоб’яних товарів, а по батьковій лінії — обробляли власну землю з допомогою найманих робітників. Однак радянська влада розкуркулила обидві родини. Вони втратили можливість працювати на себе.

Віктор Сімков продовжив сімейну справу: ще з дитинства в селі Новоселівка Донецької області, де жила його бабуся, він любив вирощувати квіти. Коли був підлітком, грошей бракувало, тож він допомагав працювати на виноградниках у радгоспі. Уже в дорослому віці разом із дружиною мав власний город і сад, де вони розпочали вирощувати овочі, фрукти та квіти.

Дитинство: кефір у дитсадку, піонерський гімн і власний город

Перші роки життя Лариси Одаренко були такі, як і в багатьох радянських дітей на початку 80-х: дитячий садок зі скромним нерізноманітним раціоном та обов’язковою тихою годиною. Однак завдяки спортивним тренуванням дівчинці вдалося частково оминути систему. «Я пам’ятаю, що <...> мені кефір не подобався дуже-дуже і це печиво а-ля школьне дуже не подобалось. Я не дуже взагалі любила спати в садочку. Мене батьки віддали на гімнастику, це десь мені п’ять років було. <...> А у нас заняття були десь годині чи о четвертій, чи, може, третій. І я пам’ятаю, що всі діти спали, а мене батько забирав і віз на заняття. І мені так подобалося, що не треба спати».

Лариса навчалася в школі № 17. «Мені подобалося вчитися. Мене батьки ніколи не пушили, не спонукали вчитися, але в мене був <...> внутрішній порив вчитися». У родині були хороші стосунки. Батьки мали демократичні погляди й виховували Ларису волелюбною та самостійною дівчинкою. У школі її прийняли в жовтенята, а згодом і в піонери. «У школі тобі це преподносили, що це щось таке важливе, дуже важливе». Хоча батьки мали доволі ліберальні погляди, у сім’ї піонерію сприймали як звичайну річ. 

У дитинстві Лариса серйозно займалася гімнастикою: п’ять-шість днів на тиждень, кожне тренування до трьох годин. Не мала багато друзів і майже весь вільний час проводила вдома, допомагаючи батькам по господарству. Завдяки власному городу й саду сім’я жила в достатку попри дефіцит, завжди присутній у житті радянських громадян. «Те, що мені запам’яталось, те, що батьки привили, — це в нас завжди на сніданок багато фруктів було. І ми багато взагалі самі щось готували, мало купляли полуфабрикатів. І на свята також ми ніколи не купляли торти. Завжди щось самі пекли. <...> Я помню, якось на Новий рік був торт, він називався “Собака”. Це була прям собака, і там були лекала. Ми вирізали з мамою. Там було декілька видів тіста, декілька кремів було, начинок. <...> Вирізали вушко, мордочку, носик, це все збирали. Було дуже цікаво».

Розвиток квіткового бізнесу і сімейне життя

У сім’ї критично ставилися до Радянського Союзу, тож здобуття Україною незалежності в 1991 році зустріли з радістю. «Батькам подобалося, що Україна відділилася, що почало щось змінюватися, почало рухатися щось». Навіть непрості 90-ті, коли Сімковим на роботі припинили виплачувати зарплату, сім’я пережила доволі легко, оскільки мала власне господарство і додатковий заробіток із продажу квітів, що стало основою для сімейного бізнесу. «Я десь вже з 13 років <...> почала на ринку влітку торгувати квітами, робила букети, торгувала, і батьки мені навіть певний процент платили. І коли я вже щось купляла, то вже купляла майже на свої».

З дев’ятого класу Лариса Одаренко відвідувала центр розвитку для дітей «Біла пагода», де вивчала англійську, маркетинг і бухгалтерський облік, а згодом вступила до Краматорського економіко-гуманітарного інституту навчатися менеджменту. У 1997 році вийшла заміж за чоловіка, якого знала ще зі школи — навчалися в паралельних класах. Тимчасом батьки припинили працювати на державній роботі й повністю сфокусувалися на власному бізнесі. Найняли працівників і відкрили свій павільйон на вулиці Двірцевій.

Після закінчення вишу Лариса разом з чоловіком продовжила розвивати сімейний бізнес, і невдовзі відкрився їхній квітковий магазин. У 2001 році, в перший день нового тисячоліття, Лариса Одаренко народила доньку. З другим чоловіком Лариса Одаренко почала стосунки у 2007 році. Вони знали одне одного ще змалечку, адже їхні батьки працювали разом. Другий чоловік також долучився до квіткового бізнесу. Згодом у сім’ї народився син.

Материнство не завадило розвитку власної справи. «У мене ні з першою, ні з другою дитиною не було класичного декрету, бо який може бути декрет у підприємця?» 

Працювати попри все

Революцію гідності родина сприйняла з великою надією на демократичні зміни та проєвропейський вектор розвитку України. У той час Лариса Одаренко вже була членкинею Асоціації жінок «Пані» та Клубу підприємців Краматорська. У 2014 році ці організації змістили фокус із розв’язання питань, пов’язаних із власним бізнесом і самореалізацією, на суспільно значущі, із залученням місцевої влади. Так у Краматорську з’явилися курси самооборони для жінок у межах кампанії посилення безпеки жінок у громаді «Слабка не є безсильна», бізнес-консультативний центр для жінок, фестиваль аматорського мистецтва ім. М. Примаченко.

12 квітня 2014 року, коли проросійські сепаратисти захопили Краматорськ, Лариса Одаренко разом з чоловіком продовжувала працювати. «Закупівлі ми робили в Донецьку з чоловіком, і ми кожен тиждень їздили з ним в Донецьк. І це було, напевно, аж десь до кінця квітня ще, може, навіть якийсь початок травня, не пам’ятаю. І в нас тут вже було все дуже не дуже. Я б сказала, це було страшно. Було страшно, бо <...> до тебе можуть прийти, бо ти маєш проукраїнську позицію».

Незважаючи на небезпеку, 17 квітня 2014 року містяни висловили спротив і вийшли на День вільних людей — це була остання українська хода в Краматорську. Лариса Одаренко разом з Асоціацією жінок «Пані» та Клубом підприємців Краматорська також брали участь у цьому заході. «Людям було страшно. Ну як, знаєте, очі бояться, руки роблять. Тобто всередині був, звичайно, острах. Але коли людей багато, вони одне одного підтримують і <...>, напевно, легше переживається».

Життя в Краматорську змінилося: заводи перестали працювати, мешканці міста виїжджали, а ті, хто залишався, не пересувалися машиною — боялися, що «деенерівці» можуть відібрати їхні транспортні засоби. «Люди почали по-іншому дивитися на свою рідну країну, на гімн, на прапор, на герб, на ці речі. Вони стали більш близькими, <...> не просто, що воно там є та незалежність і є, а якось ти на це вже дивився як на цінність».

Повернення додому після евакуації

У червні 2014 року сім’я Лариси Одаренко вирішила виїхати з Краматорська. «Був дуже великий тремор всередині, коли ми перетинали ці блокпости. І коли ми виїхали, проїхали останній, <...> були сльози, що в мене, що в чоловіка. І було відчуття, що ти як з якогось гетто вибрався. Що були ми тут окремо, а вся інша Україна — окремо». Родина вирушила спочатку до Дніпра, далі були Запоріжжя, Чернівці та Ужгород. Місяць прожили у Вінниці. «Напевно, якщо б Краматорськ не деокупували, то ми б саме у Вінниці залишалися. Якось вона дуже споріднена з Краматорськом нам здалася».

На початку серпня 2014 року родина повернулася вже у звільнений Краматорськ, який невдовзі став центром Донецької області. Місто почало стрімко розвиватися й розбудовуватися, з’явилося багато організацій, суспільне життя активізувалося. Паралельно розвивався і квітковий бізнес Лариси Одаренко. У 2015 році підприємниця виграла грант на перекриття теплиць полікарбонатом і закупівлю деяких культур. Завдяки цьому вона отримала змогу вирощувати квіти навіть узимку.

Тюльпани у прифронтовому місті

Передчуття великої війни з’явилося у Лариси Одаренко ще 2019 року. Однак незважаючи на це, в січні 2022 року родина розпочала ремонт у магазині й закінчила його 23 лютого. Протягом місяця після початку повномасштабного вторгнення сім’я залишалася у Краматорську, хоча багато людей виїжджали й згортали бізнес. «Ми продовжували працювати. Ми навіть 8 березня відпрацювали. Ми вирощуємо дуже багато тюльпанів. Вигонка йде. І якраз те, що стосувалося 8 березня, воно почало все розквітати. Було дуже роботи багато, то, напевно, це якось нівелювало емоційну напругу».

Наприкінці березня ситуація загострилася, і Лариса Одаренко вирішила, що час виїжджати з міста. Разом з молодшим сином протягом трьох днів вона їхала до Чернівців. Згодом до неї долучилися інші члени сім’ї: чоловік, батьки, свекруха. Незважаючи на виїзд, у Краматорську їхня справа продовжувалася. У місті залишилися дві співробітниці, на квітковому ринку та в теплиці, які доглядали за рослинами і продавали. Невдовзі товар закінчився, і потрібно було налагодити постачання. Тому Лариса Одаренко з чоловіком кілька разів відвозила до Краматорська товар. Останнього разу вони вирішили, що час повертатися остаточно і розвивати бізнес, чим і займаються донині. «Бо поки є робота, треба робити».

________________________________________

Larysa Odarenko‘s love for growing flowers and her entrepreneurial acumen came from her parents: back in Soviet times, they worked in their own garden and orchard, and after Ukraine gained independence, they built a family flower business in Kramatorsk. Despite the occupation of the city by the „DPR“ militants in 2014, the Russian full-scale invasion, and temporary evacuation, Larysa Odarenko‘s family did not stop developing their own business in their hometown, which became a frontline city.

Aptitude for entrepreneurship: from ancestors to future generations

Larysa Odarenko was born in the city of Kramatorsk on January 6, 1977, into a family of engineers. Her mother, Vira Simkova, worked at a design institute, and her father, Viktor Simkov, worked at the measurement information center, which had the city‘s first computer. Her father‘s family came from Zakarpattia and bore the last name Simko. However, after World War II, his mother changed it to the Russian spelling of Simkov, probably to avoid persecution. This was a fairly common practice in those days. Her maternal grandmother was originally from the Bryansk region and moved to Kramatorsk after World War II. 

Larysa Odarenko‘s ancestors had an entrepreneurial streak that was passed down to the next generations: her maternal relatives developed their own factory and ironmongery store, and her paternal relatives cultivated their own land with the help of hired workers. However, the Soviet government dekulakized both families. They lost the opportunity to work on their own terms.

Viktor Simkov continued the family business: since he was a child in the village of Novoselivka, Donetsk region, where his grandmother lived, he loved to grow flowers. When he was a teenager, money was scarce, so he helped work in the vineyards at a state farm. As an adult, he and his wife had their own vegetable garden, where they started growing vegetables, fruits, and flowers.

Childhood: kefir in kindergarten, the pioneer anthem, and a vegetable garden

The first years of Larysa Odarenko‘s life were like those of many Soviet children in the early 80s: a kindergarten with a modest, unvaried diet and a mandatory nap hour. However, thanks to sports training, the girl managed to bypass the system partially. „I remember that <...> I didn‘t like kefir very much, and I didn‘t like those school-style cookies very much. I didn‘t like sleeping in kindergarten at all. My parents sent me to gymnastics when I was about five years old. <...> And we had classes at about four o‘clock, or maybe three. And I remember that all the children were sleeping, and my father would pick me up and take me to class. And I liked it so much that I didn‘t have to sleep.“

Larysa studied at school No. 17. „I liked studying. My parents never pushed me, never encouraged me to study, but I had <...> an inner urge to learn.“ The family had good relations. Her parents had democratic views and raised Larysa to be a freedom-loving and independent girl. At school, she was accepted into the Little Octobrists and later into the Pioneers. „At school, they taught you that this was something important, very important.“ Although her parents had rather liberal views, the family took being a pioneer as a matter of course. 

As a child, Larysa practiced gymnastics seriously: five to six days a week, each training session lasting up to three hours. She didn‘t have many friends and spent almost all her free time at home helping her parents around the household. Thanks to their own vegetable garden, the family lived in abundance despite the shortages that were always present in the lives of Soviet citizens. „What I remember, what my parents taught me, is that we always had a lot of fruit for breakfast. We cooked a lot of our own food, and we didn‘t buy a lot of processed food. And we never bought cakes for holidays either. We always baked something ourselves. <...> I remember once there was a cake for the New Year, it was called The Dog. It was just like a dog, and there were templates. We cut it out with my mom. There were several types of dough, several creams, and fillings. <...> We cut out an ear, a little snout, a nose, and assembled it all. It was very interesting.“

Developing a flower business and family life

The family was critical of the Soviet Union, so Ukraine‘s independence in 1991 was greeted with joy. „My parents liked the fact that Ukraine had separated, that something had started to change, that things were moving.“ Even the difficult 90s, when the Simkovs‘ salaries were no longer paid at work, were quite easy for the family to survive, as they had their own farm and additional income from selling flowers, which became the basis for the family business. „At about 13 years old <...> I started selling flowers at the market in the summer, making bouquets and selling them, and my parents even paid me a certain percentage. And when I bought something, I bought it almost entirely with my own money.“

From the ninth grade, Larysa Odarenko attended the Bila Pagoda (White Pagoda) development center for children, where she studied English, marketing, and accounting. She later entered the Kramatorsk Institute of Economics and Humanities to study management. In 1997, she married a man she had known since high school — they studied in parallel classes. Meanwhile, her parents stopped working in government jobs and focused on their own business. 

They hired employees and opened their pavilion on Dvirtseva Street.

After graduating from university, Larysa and her husband continued to develop the family business and soon opened their flower shop. In 2001, on the first day of the new millennium, Larysa Odarenko gave birth to a daughter. Larysa Odarenko started a relationship with her second husband in 2007. They had known each other since childhood, as their parents worked together. Her second husband also joined the flower business. Later, the family had a son.

Motherhood did not prevent her from growing her business. „I didn‘t have a classic maternity leave with either my first or second child because what kind of maternity leave can an entrepreneur have?“ 

Working against the odds

The family welcomed the Revolution of Dignity with great hope for democratic change and a pro-European vector for Ukraine‘s development. At the time, Larysa Odarenko was already a member of the Women‘s Association Pani and the Kramatorsk Entrepreneurs Club. In 2014, these organizations shifted their focus from solving issues related to their businesses and self-fulfillment to socially significant issues that involved local authorities. This is how self-defense courses for women appeared in Kramatorsk as part of the „Weak is not Powerless“ campaign to increase women‘s safety in the community, a business advisory center for women, and the Prymachenko Amateur Art Festival.

On April 12, 2014, when pro-Russian separatists seized Kramatorsk, Larysa Odarenko and her husband continued to work. „We used to make purchases in Donetsk with my husband, and we went to Donetsk with him every week. And it was probably until the end of April, maybe even the beginning of May, I don‘t remember. And things were already very bad here. I would say it was scary. It was scary because <...> they could come to you because you have a pro-Ukrainian stance.“

Despite the danger, on April 17, 2014, the residents expressed their resistance and came out to celebrate the Day of Free People - it was the last Ukrainian rally in Kramatorsk. Larysa Odarenko, together with the Women‘s Association Pani and the Kramatorsk Entrepreneurs Club, also participated in this event. „People were scared. You know, it is scary, but you take the plunge. So, of course, there was fear inside. But when there are a lot of people, they support each other and <...> it‘s probably easier to survive.“

Life in Kramatorsk changed: the factories stopped working, the city‘s residents left, and those who stayed did not travel by car, fearing that the „DPR“ people could take away their vehicles. „People began to look at their native country differently, at the anthem, the flag, the coat of arms, these things. They became closer, <...> not just that independence is just there, but somehow you started to appreciate it as something valuable.“

Returning home after evacuation

In June 2014, Larysa Odarenko‘s family decided to leave Kramatorsk. „There was a great tremor inside when we were crossing these checkpoints. And when we left, when we passed the last one, <...> there were tears, both from me and from my husband. And there was a feeling that you got out of some kind of ghetto. That we were here separately, and the rest of Ukraine was separate.“ The family first went to Dnipro, then Zaporizhzhia, Chernivtsi, and Uzhhorod. They lived in Vinnytsia for a month. „Probably, if Kramatorsk had not been de-occupied, we would have stayed in Vinnytsia. Somehow, it seemed very related to Kramatorsk.“

In early August 2014, the family returned to the liberated Kramatorsk, which soon became the center of the Donetsk region. The city began to grow and develop rapidly, many organizations appeared, and social life became more active. At the same time, Larysa Odarenko‘s flower business was developing. In 2015, the entrepreneur won a grant to cover her greenhouses with polycarbonate and purchase some plant stock. This enabled her to grow flowers even in winter.

Tulips in a frontline town

Larysa Odarenko had a premonition of a major war as early as 2019. However, despite this, in January 2022, the family began renovating the store and finished it in February 2023. For a month after the start of the full-scale invasion, the family stayed in Kramatorsk, although many people were leaving and closing their businesses. „We continued to work. We even worked through March 8. We grow a lot of tulips. We‘re still in production. And everything that was about March 8, it all started to blossom. There was a lot of work, so it probably somehow leveled the emotional tension.“

In late March, the situation escalated, and Larysa Odarenko decided it was time to leave the city. Together with her younger son, she traveled to Chernivtsi for three days. Later, other family members joined her: her husband, parents, and mother-in-law. Despite their departure, their work continued in Kramatorsk. Two employees remained in the city, at the flower market, and in the greenhouse, taking care of the plants and selling them. Soon, they ran out of goods and needed to establish shipments. That‘s why Larysa Odarenko and her husband took the goods to Kramatorsk several times. The last time, they decided it was time to return for good and develop the business, which they have been doing to this day. „Because as long as there is work to be done, you have to do it.“

________________________________________

Česká verze:

Lásku k pěstování květin a podnikatelský talent zdědila Larysa Odarenko po svých rodičích: ti ještě v sovětských dobách pracovali na vlastní zahradě a v sadu a po získání nezávislosti Ukrajiny vybudovali v Kramatorsku rodinný zahradnický podnik. Rodina paní Larysy nepřestala rozvíjet vlastní podnikání ani v době, kdy v roce 2014 jejich rodné město okupovali ozbrojenci „DLR“, ani později po totální ruské invazi, kdy se Kramatorsk stal přífrontovým městem a rodina se na čas vystěhovala.

Podnikatelský talent: od předků k budoucím generacím

Larysa Odarenko se narodila 6. ledna 1977 ve městě Kramatorsk v inženýrské rodině. Její matka, Vira Simkova, pracovala v projektovém ústavu; otec, Viktor Simkov, pracoval jako informatik v metrologickém centru, kde měli první počítač ve městě. Otcova rodina pocházela ze Zakarpatí a původně měla příjmení Simko. Po druhé světové válce si ho však změnili na ruský tvar Simkov, pravděpodobně aby se vyhnuli perzekuci. V té době to byla poměrně rozšířená praxe. Babička z matčiny strany pocházela z Brjanské oblasti, do Kramatorsku se přestěhovala po druhé světové válce.

Předkové Larysy Odarenko měli podnikatelský talent, který se přenášel na další generace: příbuzní z matčiny strany rozvinuli vlastní manufakturu a měli prodejnu železářského zboží; příbuzní z otcovy strany obdělávali vlastní půdu s pomocí námezdních dělníků. Sovětská vláda však obě rodiny rozkulačila, a oni tak ztratili možnost pracovat pro sebe.

Viktor Simkov pokračoval v rodinné tradici: již od dětství ve vesnici Novoselivka v Doněcké oblasti, kde žila jeho babička, rád pěstoval květiny. Když byl teenagerem, rodině chyběly peníze, a on proto pomáhal pracovat na vinicích na státním statku. Později pak měli s manželkou vlastní zahradu, kde začali pěstovat zeleninu, ovoce a květiny.

Dětství: kefír ve školce, pionýrská hymna a vlastní zahrada

První roky života Larysy Odarenko byly stejné jako u mnoha sovětských dětí na začátku 80. let: mateřská škola se skromnou, jednotvárnou stravou a povinnou hodinou klidu. Díky sportovním aktivitám se však dívce podařilo systém částečně obejít. „Vzpomínám si, že…  <…> strašně mi nechutnal kefír a neměla jsem moc ráda sušenky à la školka. Obecně jsem neměla moc ráda spaní ve školce. Rodiče mě dali na gymnastiku, to mi bylo asi pět let. <…> Měli jsme ji asi ve čtyři hodiny, nebo možná ve tři. Vzpomínám si, že všechny děti spaly, a mě táta vyzvedával a odváděl na cvičení. A já jsem byla tak ráda, že nemusím spát…“

Larysa chodila do školy č. 17. „Učení mě bavilo. Rodiče mě nikdy nenutili, nepobízeli, abych se učila, ale já jsem měla… <…> vnitřní nutkání se učit.“ V rodině panovaly dobré vztahy. Rodiče měli demokratické názory a vychovávali Larysu jako svobodomyslnou a nezávislou dívku. Ve škole ji přijali do „oktjabrat“ [předchůdce pionýra jako u nás „jiskry“] a později do pionýra. „Ve škole ti vštěpovali, že je to něco tak důležitého, velmi důležitého.“ Přestože rodiče měli spíš liberální názory, chodit do pionýra bylo v rodině považováno za normální.

V dětství se Larysa vážně věnovala gymnastice: pět až šest dní v týdnu, každý trénink až tři hodiny. Neměla moc kamarádů a téměř všechen volný čas trávila doma, kde pomáhala rodičům v hospodářství. Díky vlastní zahradě a sadu rodina žila v dostatku, a to navzdory deficitu, který byl v sovětských dobách všudypřítomný. „Co jsem si zapamatovala, co mi rodiče vštípili, bylo to, že u nás bylo vždy na snídani hodně ovoce. Obecně jsme si hodně vařili sami, nekupovali jsme moc polotovarů. Ani na svátky jsme nikdy nekupovali dorty. <…> Pamatuji si, že jednou byl na Nový rok dort, jmenoval se „Pes‘. Vypadal jako pes, byly tam vzory. Vykrajovaly jsme ho s maminkou. Bylo tam několik druhů těsta, několik krémů a náplní. <…> Vyřízly jsme ouško, tlamičku, čumáček a všechno jsme to sestavily. Bylo to velmi zajímavé.“

Rozvoj zahradnického podnikání a rodinný život

Rodina se k Sovětskému svazu stavěla kriticky, takže získání nezávislosti Ukrajiny v roce 1991 přivítala s radostí. „Rodičům se líbilo, že se Ukrajina oddělila, že se něco začalo měnit, něco se dalo do pohybu.“ Dokonce i v nelehkých devadesátých letech, kdy Simkovým v práci přestali vyplácet mzdu, rodina přežila poměrně snadno, protože měla vlastní hospodářství a další příjmy z prodeje květin, které se staly základem rodinného podnikání. „Už někdy ve třinácti letech <...> jsem začala v létě na trhu prodávat květiny. Dělala jsem kytice a prodávala je, a rodiče mi dokonce platili určité procento. A když jsem si pak něco kupovala, tak už jsem si to kupovala prakticky za vlastní.“

Od deváté třídy Larysa Odarenko navštěvovala dětské rozvojové centrum „Bílá pagoda“, kde se učila angličtinu, marketing a účetnictví. Později nastoupila na Kramatorský ekonomický a humanitní institut, kde studovala management. V roce 1997 se provdala za muže, kterého znala už od školy, kdy navštěvovali paralelní třídy. V té době rodiče přestali pracovat ve státních podnicích a plně se soustředili na vlastní podnikání. Najali zaměstnance a otevřeli svůj pavilon v Palácové ulici (Dvirceva).

Po ukončení studií paní Larysa s manželem pokračovala v rozvoji rodinného podniku a zanedlouho bylo otevřeno jejich květinářství. V roce 2001, v první den nového tisíciletí, se manželům narodila dcera. V roce 2007 navázala Larysa Odarenko vztah se svým druhým manželem. Znali se od dětství, protože jejich rodiče pracovali společně. Druhý manžel se také zapojil do obchodu s květinami. Později se jim narodil syn.

Mateřství paní Laryse nebránilo rozvoji podnikání. „Já jsem ani s prvním, ani s druhým dítětem neměla klasickou mateřskou, protože jakou dovolenou může mít podnikatelka?“

Pracovat navzdory všemu

Revoluci důstojnosti rodina přivítala s velkou nadějí na demokratické změny a proevropský směr rozvoje Ukrajiny V té době již byla Larysa Odarenko členkou nevládní organizace „Asociace žen ‚Paní‘“ a Kramatorského klubu podnikatelů. V roce 2014 tyto organizace přenesly své zaměření z řešení otázek souvisejících s vlastním podnikáním a seberealizací na společensky významné projekty s účastí místní samosprávy. Tak se v Kramatorsku objevily kurzy sebeobrany pro ženy v rámci kampaně „Slabá neznamená bezmocná“, podnikatelské poradenské centrum pro ženy a Festival amatérského umění M. Primačenky.

Když 12. dubna 2014 proruští separatisté ovládli Kramatorsk, Larysa Odarenko s manželem pokračovali v práci. „Nakupovali jsme s manželem v Doněcku, každý týden jsme spolu jezdili do Doněcku. To bylo určitě až nějak do konce dubna, možná dokonce do začátku května, už si to nepamatuji. Tehdy to tady už bylo hodně špatné. Řekla bych, že to bylo strašné. Bylo to strašné, protože <…> na tebe mohou přijít kvůli tomu, že zastáváš proukrajinskou pozici.“

Bez ohledu na nebezpečí obyvatelé města 17. dubna 2014 projevili svůj odpor a vyšli oslavit „Den svobodných lidí“; byl to poslední ukrajinský pochod v Kramatorsku. Larysa Odarenko se společně s „Asociací žen ‚Paní‘“ a Klubem kramatorských podnikatelů této akce také zúčastnila. „Lidé měli strach. No, víte jak to je, oči se bojí, ale ruce pracují. Takže uvnitř byl samozřejmě strach. Ale když je lidí hodně, tak se navzájem podporují a <…> určitě je snazší to překonat.“

Život v Kramatorsku se změnil: továrny přestaly pracovat, obyvatelé odjížděli z města, a ti, kdo zůstali, nejezdili autem, protože se obávali, že by jim „déelderovci“ [ozbrojenci „DLR“] mohli jejich vozidla sebrat. „Lidé se začali jinak dívat na svou rodnou zemi, na hymnu, vlajku, erb a další věci. Staly se jim bližšími. <…> Nejen prostě, že tam je ta nezávislost; ale nějak už se na to díváš jako na hodnotu.“

Návrat domů po evakuaci

V červnu 2014 se rodina Larysy Odarenko rozhodla z Kramatorsku odjet. „Když jsme překonávali ta kontrolní stanoviště, hodně jsme se uvnitř třásli. A když jsme vyjeli, projeli posledním, <…> byly tam slzy…; jak u mě, tak u manžela. Byl to pocit, jako by ses vyrval z nějakého ghetta. My jsme tu byli zvlášť, a zbytek Ukrajiny byl zvlášť.“ Rodina zamířila nejprve do Dnipru, pak bylo Záporoží, Černivci a Užhorod. Měsíc strávili ve Vinnycji. „Kdyby Kramatorsk nebyl deokupován, zůstali bychom právě ve Vinnycji. Nějak se nám zdálo, že je velmi příbuzná Kramatorsku.“

Na začátku srpna 2014 se rodina vrátila do již osvobozeného Kramatorsku, který se zanedlouho stal centrem Doněcké oblasti. Město se začalo prudce rozvíjet a rozrůstat, objevilo se mnoho organizací, aktivizoval se společenský život. Zároveň se rozvíjel zahradnický podnik Larysy Odarenko. V roce 2015 podnikatelka získala grant na zakrytí skleníků polykarbonátem a nákup některých plodin. To jí umožnilo pěstovat květiny i v zimě.

Tulipány v přífrontovém městě

Larysa Odarenko předvídala velkou válku již v roce 2019. Bez ohledu na to však rodina v lednu 2022 zahájila rekonstrukci obchodu a dokončila ji 23. února. Ještě měsíc po zahájení totální invaze rodina zůstávala v Kramatorsku, přestože mnoho lidí odjíždělo a zavíralo své podniky. „My jsme pokračovali v práci. Dokonce 8. března jsme pracovali. Pěstujeme velké množství tulipánů. Probíhá rychlení. A to, co jsme připravovali na 8. března, začalo všechno rozkvétat. Měli jsme hodně práce, tak to asi nějak vyrovnalo emocionální napětí.“

Koncem března se situace vyostřila a Larysa Odarenko se rozhodla, že je čas odjet z města. Společně s mladším synem během tří dnů odjela do Černivců. Později se k ní připojili další členové rodiny: manžel, rodiče a tchyně. Jejich podnikání v Kramatorsku ale pokračovalo i přes jejich odjezd. Ve městě zůstaly dvě zaměstnankyně, jedna na květinovém trhu, druhá ve skleníku, které se staraly o rostliny a prodávaly je. Brzy jim došlo zboží a bylo třeba zajistit zásobování. Larysa Odarenko s manželem proto několikrát dovezli do Kramatorsku zboží. Při poslední cestě se rozhodli, že je čas se vrátit natrvalo a rozvíjet podnik, což také od té doby dělají. „Protože dokud je práce, je třeba pracovat.“

________________________________________

Slovenská verzia:

Podnikateľské sklony našla v otcovej aj v matkinej línii

Lásku k pestovaniu kvetov a podnikateľský talent podedila Larysa Odarenko po svojich rodičoch: tí ešte v dobe socializmu pracovali na vlastnej záhrade a v sadu. Po získaní nezávislosti Ukrajiny vybudovali v Kramatorsku rodinný záhradnícky podnik. Rodina pani larysy neprestala rozvíjať vlastné podnikanie ani v dobe, kedy v roku 2014 bolo ich rodné mesto okupované ozbrojencami „DLR“, ani neskôr po totálnej ruskej invázie, kedy sa Kramatorsk stal mesto pri fronte a rodina sa na čas vysťahovala.

Podnikateľský talent: od predkov k budúcim generáciám

Larysa Odarenko sa narodila 6. januára 1977v meste Kramatorsk v inžinierskej rodine. Jej matka, Viera Simkova, pracovala v projektovom ústave; otec, Viktor Simkov pracoval ako informatik v metrologickom centre, kde mal prvý počítač v meste. Otcova rodina pochádzala zo Zakarpatia a pôvodné rodinné priezvisko bolo Simko. Po druhej svetovej vojne si ho však zmenila na rusky tvar Simkov, pravdepodobne, aby sa členovia vyhli perzekúcii. V tej dobe do to bola rozšírená prax. Babka z matkinej strany pochádzala z Brjanskej oblasti a po druhej svetovej vojne sa presťahovala do Kramatorska.

Predkovia Larysy Odarenko mali podnikateľský talent, ktorý sa prenášal na ďalšie generácie: príbuzní z matkinej strany vybudovali vlastnú manufaktúru a vlastnili železiarstvo; príbuzní z otcovej strany obrábali vlastnú pôdu s pomocou robotníkov. Sovietska vláda však obe rodiny označila za kulakov a oni stratili možnosť pracovať pre seba.

Viktor Simkov pokračoval v rodinnej tradícii: od detstva v dedine Novoselivka v Doneckej oblasti, kde žila jeho stará mama, rád pestoval kvety. Keď bol tínedžer, rodine chýbali peniaze, a tak pomáhal pracovať vo vinohradoch na štátnom statku. Neskôr si s manželkou založili vlastnú záhradu, kde začali pestovať zeleninu, ovocie a kvety.

Detstvo: kefír v škôlke, pionierska hymna a vlastná záhrada

Prvé roky života Larysy Odarenko boli rovnaké ako u mnohých sovietskych detí na začiatku 80. rokov: materská škola so skromnou, monotónnou stravou a povinnými hodinami pokoja. Vďaka športovým aktivitám sa však dievčatku podarilo tento systém čiastočne obísť. „Pamätám si... <...> nemala som veľmi rada kefír a nechutili mi sušienky à la škôlka. Vo všeobecnosti som v škôlke veľmi nerada spala. Rodičia ma dali na gymnastiku, keď som mal asi päť rokov. <...> gymnastika začínala asi o štvrtej, alebo o tretej. Spomínam si, že všetky deti spali a mňa prišiel otec vyzdvihnúť a odprevádzal ma na gymnastiku. A ja som bola rada, že nemusím spať…“

Larysa chodila do školy č. 17. „Učenie ma bavilo. Rodičia ma nikdy nenútili, nenabádali k učeniu, ale ja som mala... <...> vnútornú potrebu učiť sa.“ V rodine boli dobré vzťahy. Rodičia mali demokratické názory a vychovávali Larysu ako slobodomyseľné a nezávislé dievča. V škole ju prijali do „oktjabrat“ [predchodca pioniera, podobne ako u nás „iskry“] a neskôr do pioniera. „V škole vám vštepovali, že je to niečo také dôležité, veľmi dôležité.“ Hoci moji rodičia mali skôr liberálne názory, chodiť do Pioniera sa v rodine považovalo za normálne.

V detstve sa Larysa vážne venovala gymnastike: päť až šesť dní v týždni, každý tréning až tri hodiny. Nemala veľa kamarátov a takmer všetok voľný čas trávila doma, pomáhala rodičom na hospodárstve. Vďaka vlastnej záhrade a ovocnému sadu žila rodina v blahobyte napriek nedostatku, ktorý bol v sovietskych časoch všadeprítomný. „To, čo som si zapamätala, čo mi rodičia vštepovali, bolo, že na raňajky sme mali vždy veľa ovocia. Vo všeobecnosti sme si veľa varili sami, nekupovali sme veľa polotovarov. Ani na sviatky sme nikdy nekupovali koláče. <...> Pamätám si, že raz bol koláč na Nový rok, volal sa „Pes“. Vyzerala ako pes, boli na ňom vzory. Vykrajovala som ho s mamičkou. Bolo tam niekoľko druhov cesta, niekoľko krémov a plniek. <...> Vystrihovali sme uši, papuľu, ňufák a všetko sme to spojili. Bolo to veľmi zaujímavé.“

Rozvoj zahradnického podnikania a rodinný život

Rodina kritizovala Sovietsky zväz a privítala nezávislosť Ukrajiny v roku 1991. „Mojim rodičom sa páčilo, že sa Ukrajina oddelila, že sa niečo začalo meniť, že sa niečo začalo hýbať.“ Aj v ťažkých 90. rokoch, keď Simkovcom prestali vyplácať mzdu v práci, rodina prežila relatívne ľahko, pretože mala vlastné hospodárstvo a ďalší príjem z predaja kvetov, ktorý sa stal základom rodinného podnikania. „Už niekedy okolo trinástich rokov <...> som začala v lete predávať kvety na trhu. Vyrábala som kytice a predávala ich a rodičia mi dokonca vyplácali určité percento. A potom, keď som si niečo kupovala, tak som si to prakticky kupovala za vlastné peniaze.“

Od deviatej triedy Larysa Odarenko navštevovala detské rozvojové centrum „Biela pagoda“, kde sa učila angličtinu, marketing a účtovníctvo. Neskôr nastúpila na Kramatorský ekonomický a humanitný inštitút, kde študovala manažment. V roku 1997 sa vydala za muža, ktorého poznala zo školy, keď chodili do paralelných tried. V tom čase jej rodičia prestali pracovať v štátnych podnikoch a plne sa sústredili na vlastné podnikanie. Zamestnali zamestnancov a otvorili svoj pavilón na Palácovej ulici (Dvirceva).

Po skončení štúdia pani Larysa s manželom pokračovali v rozvoji rodinného podniku a čoskoro bolo otvorené ich kvetinárstvo. V roku 2001, v prvý deň nového tisícročia, sa manželom narodila dcéra. V roku 2007 si Larysa Odarenko začala vzťah so svojím druhým manželom. Poznali sa od detstva, keďže ich rodičia pracovali spolu. Druhý manžel sa tiež zaoberal obchodom s kvetinami. Neskôr sa im narodil syn.

Materstvo nebránilo rozvoju podnikania pani Larysy. „Ani pri prvom, ani pri druhom dieťati som nemala tradičnú materskú dovolenku, pretože akú dovolenku môže mať podnikateľka?“

Pracovať navzdory všetkému

Revolúciu dôstojnosti privítala rodina s veľkou nádejou na demokratické zmeny a proeurópske smerovanie rozvoja Ukrajiny. V tom čase už bola Larysa Odarenko členkou mimovládnej organizácie „Asociácia žien ‚Pani‘“ a Kramatorského klubu podnikateľov. V roku 2014 tieto organizácie presunuli svoju pozornosť z riešenia otázok súvisiacich s vlastným podnikaním a sebarealizáciou na spoločensky významné projekty s účasťou miestnej samosprávy. V Kramatorsku sa tak objavili kurzy sebaobrany pre ženy v rámci kampane „Slabá neznamená bezmocná“, podnikateľská poradňa pre ženy a festival amatérskeho umenia M. Primačenky.

Keď proruskí separatisti 12. apríla 2014 prevzali kontrolu nad Kramatorskom, Larysa Odarenko a jej manžel pokračovali vo svojej práci. „S manželom sme nakupovali v Donecku, každý týždeň sme spolu chodili do Donecka. Bolo to určite asi do konca apríla, možno aj do začiatku mája, už si nepamätám. Vtedy už tu bolo veľmi zlé. Povedala by som, že to bolo strašné. Bolo to hrozné, pretože <...> môžu na vás prísť za to, že zaujímate pre-ukrajinské stanovisko.“

Bez ohľadu na nebezpečenstvo obyvatelia mesta 17. apríla 2014 prejavili svoj odpor a vyšli osláviť „Deň slobodných ľudí“; bol to posledný ukrajinský pochod v Kramatorsku. Na tomto podujatí sa zúčastnila aj Larysa Odarenko spolu so „Asociáciou žien a paní‘ a Klubom kramatorských podnikateľov. „Ľudia mali strach. No viete, ako to je, oči sa boja, ale ruky pracujú. Takže, samozrejme, vo vnútri bol strach. Ale keď je veľa ľudí, tak sa navzájom podporujú a <...> určite sa to ľahšie prekonáva.“

Život v Kramatorsku sa zmenil: továrne prestali pracovať, obyvatelia opustili mesto a tí, ktorí zostali, nejazdili autom, pretože sa obávali, že „deélder“ [ozbrojenci DĽR] by im mohli vziať vozidlá. „Ľudia sa začali inak pozerať na svoju rodnú krajinu, na hymnu, vlajku, erb a iné veci. Začali mať k nim bližšie. <...> Nielen, že existuje táto nezávislosť; ale nejako sa na ňu už pozeráte ako na hodnotu.“

Návrat domov po evakuácii

V júni 2014 sa rodina Larysy Odarenko rozhodla opustiť Kramatorsk. „Keď sme prechádzali cez kontrolné stanovištia, veľmi sme sa vo vnútri triasli. A keď sme odchádzali, prešli sme posledný, <...> boli tam slzy...; moje aj manželove. Cítili ste sa, akoby ste boli vytrhnutí z geta. Boli sme tu oddelení a zvyšok Ukrajiny bol oddelený.“ Rodina zamierila najprv do Dnepra, potom to bolo Záporožie, Černivce a Užhorod. „Keby Kramatorsk nebol deokupovaný, zostali by sme vo Vinnyci. Nejako sa nám zdalo, že je to veľmi príbuzné s Kramatorskom.“

Začiatkom augusta 2014 sa rodina vrátila do už oslobodeného Kramatorska, ktorý sa čoskoro stal centrom Doneckej oblasti. Mesto sa začalo rýchlo rozvíjať a rásť, vzniklo mnoho organizácií, aktivizoval sa spoločenský život. Zároveň sa rozvíjal záhradnícky podnik Larysy Odarenko. V roku 2015 podnikateľka získala grant na zakrytie skleníkov polykarbonátom a nákup niektorých plodín. To jej umožnilo pestovať kvety aj v zime.

Tulipány v prifrontovom meste

Larysa Odarenko predpovedala veľkú vojnu už v roku 2019. Bez ohľadu na to však rodina začala s rekonštrukciou obchodu v januári 2022 a dokončila ju 23. februára. Ešte mesiac po začiatku totálnej invázie rodina zostala v Kramatorsku, hoci mnohí ľudia odchádzali a zatvárali svoje obchody. „My sme pokračovali v práci. Dokonca aj 8. marca sme pracovali. Pestovali sme veľké množstvo tulipánov. Neustále prebieha zrýchľovací proces. A to, čo sme pripravovali na 8. marca, všetko začalo kvitnúť. Boli sme zaneprázdnení, takže to asi nejako vyvážilo emocionálne vypätie.“

Koncom marca sa situácia vyostrila a Larysa Odarenko sa rozhodla, že je čas opustiť mesto. Spolu s mladším synom odišla do Černivcov v priebehu troch dní. Neskôr sa k nej pridali ďalší členovia rodiny: manžel, rodičia a svokra. Ich podnikanie v Kramatorsku však pokračovalo aj napriek ich odchodu. Dve zamestnankyne zostali v meste, jedna na kvetinovom trhu a druhá v skleníku, kde sa starali o rastliny a predávali ich. Čoskoro im došiel tovar a potrebovali sa zásobiť. Larysa Odarenko a jej manžel preto niekoľkokrát priviezli tovar do Kramatorska. Pri poslednej ceste sa rozhodli, že je čas vrátiť sa natrvalo a rozvíjať obchod, čo odvtedy aj robia. „Pretože kým je práca, je aj čo robiť.“