Reinhold Wornowski

"On dostał się tym pociągiem do Frankfurtu nad Odrą w NRD. Byli razem z nim pan Piwek z Bartąga i Houman z Uniszewa. We trzech postanowili, że wrócą do domu. Przedostali się tu jakimiś pociągami towarowymi. Wysiedli w Uniszewie. Doczołgali się do domu, w którym mieszkała siostra Houmana. Tata na drugi dzień przyszedł do domu. Od nas do Uniszewa jest z pięć kilometrów a podróż zajęła mu kilka godzin. Przy drodze oprócz drzew leżało dużo kamieni. Podczas tej podróży przesiadał się tylko z jednego kamienia na drugi. Nasz dom położony był od drogi jakieś pięćset metrów. Jak tata był już blisko domu, to patrzmy, a tu macha do nas taki chłopak i krzyczy. Nikt nie wiedział o co chodzi. Jak już był bliżej to usłyszeliśmy, że on woła żonę, mamę i jego mamę. Wszyscy pobiegliśmy i zobaczyliśmy ojca. Miał pełno wesz i ważył tylko czterdzieści parę kilogramów. Na szczęście był niski, bo duzi mężczyźni padali jak muchy. W domu nie było nic do jedzenia. Zaraz zaczął puchnąć. Dobrze, że nie było pokarmu, bo pewnie by się zatruł. Organizm nie był przyzwyczajony d takich rzeczy. Przychodziły do nas wdowy i pytały czy nie wie co się stało z ich mężami. Tam było tyle ludzi, że on nic nie pamiętał. Było tam dużo znajomych ale nie wiedział kto wróci. Z okolicy wrócił Piwek i on. Sąsiedzi poginęli".

"– Jak nie znane? – dziwili się nauczyciele. Na przerwach rozmawiało się po niemiecku.W klasie było może dwoje Polaków, którzy przyjechali z Wileńszczyzny. Nauczycielka coś tam mówiła, ale nie wiadomo było o co chodzi. Pierwszymi nauczycielkami były jakieś kobiety od kolejarzy. Wszyscy mówili, że są to żony kolejarzy, więc same nie umieją zbyt wiele. Ruscy spalili szkołę w Szobruku. Później przyszedł Kordalski i starał się, żeby szkoła została odbudowana. Zaczęli ją budować i wkrótce się do niej przenieśliśmy. Cały czas wszyscy tam rozmawiali po niemiecku. Tylko lekcje się odbywały po polsku. Nie raz Kordalski mawiał do ojca, żeby w domu rozmawiać po polsku. A on mówi: - Jak? Z kim? Jak nikt nie umie... Kiedyś dostałem ochrzan, czemu nie piszę? Mówię, że nie mam tytnty. Tynty, to jest atrament. Nauczycielka krzyczała: - W domu ojciec dowodu nie chce przyjąć! W domu tylko po niemiecku rozmawiacie! Jak przyszedłem do domu, to opowiedziałem o tym. Ojciec zerwał się, ubrał i poszedł do kierownika. Kierownik był jego rówieśnikiem. Nie wiem co tam się działo, ale z nim rozmawiał".