Czesława Wałkiewicz

"No i przychodzi ten Żyd i mówi – „Pani Popławska, tu będzie front i musimy was usunąć stąd.”. Ale mówi tak – „Pani posiada broń.” ( bo moja mama miała). A mama mówi – „Ja już zdałam na komendę. Bo było ogłoszenie i zdałam”. A on mówi – „Nie prawda, bo dokumenty są i pani tam nie ma. Jeśli pani nie odda no to będzie źle”. No i nas dzieci – brata i mnie, pod ścianę, że będziemy rozstrzelani. To ojciec mówi – „Idź i oddaj. To mama poszła a Żyd za nią, żeby widzieć gdzie to było. No i oddała tą broń. To chodził za nią żeby i jakich kosztowności nie wzięła. Mówi – „Niech pani nic nie rusza”. Tylko pościel i prześcieradło oni już wyrzucili. Bo mama nie miała głowy, to zaczęła nas ubierać, co tylko mogła bo zima. Co mogła to z szafy tam trochę wzięła, związać w koc. Oni to wynosili. I płacz, rozpacz. Ale nie było mowy bo Ruski stał z karabinem, bagnetem. A ten Ruski się nawet wiele nie odzywał tylko ten Żyd rządził."

"To już był koniec świata. Tam już dalej drogi nie było. I tam było pobudowane pięć dużych baraków. I oni nas tam porozwozili, każdy sobie zajął swój kącik. W jednym baraku były przydziały a w reszcie tylko wejście z przyczółku, jedno wejście i drugie. I po obu stronach były prycze przygotowane z drewnianym nagłówkiem i korytarz długi i na środku taki spiżowy piec że można było coś upiec. No i tam dopiero się zaczął tyfus. I tam mieliśmy takiego gajowego, on był takim naszym ochroniarzem. Nie można było wyjść bez zezwolenia. Do gminy 8 km. Bo to się dzieliło na kilometry, tam była nazwa ”ósmy kilometr”, potem cztery to był „szósty kilometr” i trzeci to już była gmina. To tam na tym trzecim był jeden barak, na szóstym kilometrze była stołówka i było kilka baraków i potem na tym ósmym kilometrze to już było pięć baraków. I tam dopiero się zaczął tyfus, zaczęła się gehenna. Bo jak nas wpakowali, wszy i wszystko. I zaczęli chorować. I z jednego baraku zrobili szpital. To ludzie tak umierali! Ja z mamą też. Brat i ojciec jakoś się … To mama i ja żeśmy przeszły tyfus. No ale jakoś się wykaraskałyśmy. To zaraz Polacy poszli wyszukali taki pagórek, brzózki. I tam cmentarz zrobili. I tam zaczęli chować ludzi. I krzyże takie z brzozy były. To później się cała górka tych krzyży zrobiła. Bo ludzie strasznie umierali. Nie było lekarstw bo to wszystko szło nam wojnę. Tylko pielęgniarka. Była bo była, ale co ona mogła tam zrobić. I tak, kto przeżył to przeżył a jak nie to go tam wywieźli.. No i zaraz zrobili taki sklep i zaczęli wozić (no bo trzeba było jeść, pieniędzy nie mamy, nic nie mamy) to przywozili kaszę jęczmienną w workach i chleb w workach. To zaczęli spisywać ile rodzi i ile na osobę tej kaszy i chleba. I to się szło i jedna z naszych pań obsługiwała. No i jak trzeba było pójść trochę dalej to trzeba było pójść do tego gajowego ( to był gajowy i miał taką gajówkę w ziemiance) i on dawał zezwolenie że można było pójść dalej ( Gdyby ktoś zaczepił. Bo nie można było). No i potem się wracało."