Následující text není historickou studií. Jedná se o převyprávění pamětníkových životních osudů na základě jeho vzpomínek zaznamenaných v rozhovoru. Vyprávění zpracovali externí spolupracovníci Paměti národa. V některých případech jsou při zpracování medailonu využity materiály zpřístupněné Archivem bezpečnostních složek (ABS), Státními okresními archivy (SOA), Národním archivem (NA), či jinými institucemi. Užíváme je pouze jako doplněk pamětníkova svědectví. Citované strany svazků jsou uloženy v sekci Dodatečné materiály.

Pokud máte k textu připomínky nebo jej chcete doplnit, kontaktujte prosím šéfredaktora Paměti národa. (michal.smid@ustrcr.cz)

Vahram Martirosyan Վահրամ Մարտիրոսյան (* 1959)

• Ծնվել է 1959թ․, Լենինականում (ներկայումս Գյումրի)

• 1981թ․ ավարտել է ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետը

• 1983թ․ ավարտել է Երևանի Վ․ Բրյուսովի անվան մանկավարժական ինստիտուտի հոգեբանության և մանկավարժության գծով ասպիրանտուրան

• 1984թ․ ավարտել է ԵՊՀ ռուս գրականության ասպիրանտուրան

• 1987-1988թթ․ գրող-թարգմանիչների փոխանակման ծրագրով հունգարերեն լեզու և գրականություն է ուսումնասիրել Բուդապեշտում

• 2007-2008թթ․ ուսանել է Մոսկվայի Սցենարիստների և ռեժիսորներին բարձրագույն դասընթացներում

• 1984-1986 թթ․ ռուս գրականություն է դասավանդել ԵՊՀ-ում

• 1990-ական թվականների սկզբին եղել է «Հայք» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագրի տեղակալը, ապա՝ խորհրդարանական թղթակից

• 1993 թ․ նշանակվել է Ռադիոհեռուստապետվարչության պետի տեղակալ հեռուստատեսության գծով

• 1996-1999 թթ․ «Ար» նորաստեղծ հեռուստաընկերության փոխնախագահը, գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար, հիմնել և վարել է բազմաթիվ լրատվական, քաղաքական, մշակութային ծրագրեր

• 2000 թ․ մինչ օրս իրականացրել է մի շարք կրթական, գրական և հեռուստատեսային ծրագրեր, կազմակերպել ցուցահանդեսներ, հրատարակել է գեղարվեստական արձակ և բանաստեղծություններ

Մանկությունը և պատանեկությունը Լենինականում

Childhood and Adolescence in Leninakan

Վահրամ Մարտիրոսյանը ծնվել է 1959թ․ հուլիսի 27-ին, Լենինականում (Գյումրի)։ Նրա ծնողները բնիկ գյումրեցի չէին։ Մայրը ծագումով Սուրմալուից էի, իսկ հայրը՝ Էրզրումի, Կարսի գաղթականներից։ Վահրամը հիշում է, որ շատ վառ երևակայությամբ երեխա է եղել, իր վկայությամբ՝  «Սկզբում ինչ-որ պատմություններ էի հնարում, որ կապված էին տնից փախչելու հետ, քանի դեռ չէի իրականում փախել: Երկու անգամ փախել եմ։ Բայց որ գնացել եմ, գայլի հետ եմ հանդիպել, չգիտեմ ինչ, ու բոլոր մեծահասակները ինձ ծաղրում էին, բոլորը չէ, բայց կային էդպիսի չար մեծահասակներ։ Դա իրականության հետ բախում էր առաջացնում։ Դա մինչև դպրոցը»։ 

Vahram Martirosyan was born on July 27, 1959, in Leninakan (Gyumri). His parents were not natives of Gyumri. His mother was originally from Surmalu, and his father was from the refugees of Erzurum and Kars. Vahram remembers that he was a child with a very vivid imagination, according to him, “At first I made up some stories related to running away from home, until I actually ran away. I ran away twice․ But when I went, I met a wolf, I don’t know what, and all the adults made fun of me, not all of them, but there were such evil adults. It caused a conflict with reality. That was before school.”

Դպրոցական տարիները ևս Վահրամի համար բավականին խնդրահարույց են եղել, քանի որ «Լեննագանը էդ ժամանակ սպորտսմենների քաղաք էր, և հիմա էլ ահագին մեծ հաջողություններ ունի։ Էն ժամանակ ավելի ընդգծված էր էդ բանը՝ սամբիստների, բարբիստների, շտանգիստների։ Տղերքը ման էին գալիս էդ քայլվածքով, իսկ ես անընդհատ գրքեր էի կարդում»։ Վահրամը պատմում է, որ դպրոցում ևս ուսուցիչների ու համադասարանցիների հետ բախումներ է ունեցել։

School years were also quite problematic for Vahram, because “Lennagan [Leninakan] was a sportsmen’s city back then, and even now it has great success. At that time, that thing was more profound: sambaists, barbists, weight-lifters. The boys used to walk like that, and I was constantly reading books.” According to Vahram he also had conflicts with teachers and classmates at school.

Առհասարակ, կարելի է ասել, որ Վահրամի մանկությունը տարբերվում էր տիպական խորհրդային մանկությունից, որի կարևոր մասը խորհրդային գաղափարախոսությանը ծառայող մուլտֆիլմերն ու դեռահասաների համար նախատեսված ֆիլմերն էին։ Քանի որ Վահրամենց տանը երկար ժամանակ հեռուստացույց չկար, նա իր հասակակիցների դիտած մուտֆիլմերին ու դրանցից բխող քննարկած թեմաներին ծանոթ չէր։ «Ու մեր տան հեռուստացույցն էլ ինչ-որ մի պահի փչացավ։ Մեր հեռուստացույցը ամենավաղերից էր մեր թաղում, որովհետև հայրս մեքենավար էր, գնացել էր Մոսկվայից բերել էր, ոնց որ իմ ծննդյան հենց տարին, բայց էդ ժամանակ որ փչացավ, մի քանի տարի չսարքեցին, և այդ սովետական մուլտերը, որ մինչև հիմա իմ սերունդը հիշում է և նույնիսկ նոր սերնդից շատերը, դրանց մեծ մասը ես չեմ տեսել։ Ինչ էլ տեսել եմ, դուրս չէր գալիս, չէի հասկանում։ Էդ Ալյոնուշկա, չգիտեմ ինչուշկա, էդ բաները»։ 

In general, it can be said that Vahram’s childhood was different from usual Soviet childhood, an important part of which were the cartoons and films intended for teenagers that served the Soviet ideology. Since there was no TV at Vahram’s house for quite a long period, he was not familiar with the cartoons watched by his peers and consequently discussed themes and topics. “And the TV in our house broke at some point. Our TV was one of the earliest in our neighborhood, because my father was a driver. He went and brought it from Moscow, like the year I was born, but then it broke, they didn’t repair it for several years. And those Soviet cartoons that my generation still remembers and even many from the new generation, I haven’t watched most of them. Whatever I saw, I didn’t like, I didn’t understand. Those Alyonushka, I don‘t know what, those things.”

Դեռահասության շրջանում Վահրամի՝ ազատության հանդեպ հակումները սկսում են ավելի վառ դրսևորումներ ստանալ։ Դեռ դպրոցական տարիներին նա երկար մազեր ուներ, ինչը ևս այդ թվերի Լենինականի համար բավականին արտասովոր էր։ «Դպրոցում արդեն երկար մազեր էի պահում, որի պատճառով տնօրենը ինձ ամեն օր դուրս էր անում։ Իսկ որ իջնում էի քաղաք, այսպես ասած… Լեննականում երկու գլխավոր հրապարակ կար: Մեկը Լենինի հրապարակն էր, կենտրոնում, որից ոչ հեռու էինք ապրում, բայց ընդեղ, որտեղ որ մարդիկ զբոսնում էին, Կոչվում էր Մայիսյան ապստամբության հերոսների հրապարակ, դա ավելի ներքև էր, դրա համար ասում էինք «իջնենք վար»։ Որ իջնում էի, ընդեղ էլ, ասենք, արդեն իմ տարեկիցների հետ էին բախումներ լինում, որ ջինս եմ հագնում, երկար մազեր ունեմ, էդպիսի կոնֆլիկտներ, որոնք որ հղի էին ծեծուջարդով»։ 

Vahram’s tendencies towards freedom began to show more vivid manifestations during his teenage years. Already in his school years, he had long hair, which was quite unusual for Leninakan of those years. “I already had long hair at school, because of which the principal kicked me out every day. And when I went down to the city, so to speak… There were two main squares in Lennakan; one was Lenin Square, in the center, not far from where we lived, but there, where people were walking, It was called the Square of Heroes of the May Uprising, it was further down, that’s why we said ‘let‘s go down’. When I was going down, there were already conflicts with my peers because I wore jeans, had long hair, such conflicts, which were likely to end in fighting.”

Վահրամի վկայությամբ իր ծնողները նվիրյալ կոմունիստներ էին, և ինքն իր հայցքներով շատ առանձնանում էր նրանցից։ «Մեր տանը, էսպես ասեմ, օրթոդոքսալ կոմունիստներ էին, ուղղափառ կոմունիստներ էին։ Հայրս ինչ-որ, չգիտեմ երբվանից էլի, իմ ծնողները շատ տարիքով են եղել երբ որ ես ծնվել եմ, և հայրս, ասենք, մի 40 տարի էդ ժամանակ արդեն կոմունիստ էր։ Մայրս կուսակցական չի եղել, բայց ավելի հավատավոր էր, ամեն ինչի հավատում էր, ինչ որ ասում էր պրոպագանդան, հա՛, և նույնիսկ ծնողներիս հետ երբ որ լուրջ խոսակցություն էր լինում, արդեն երբ որ ես ուսանող էի ու շատ կոշտ էի արտահայտվում, ասենք, քաղաքական ղեկավարության հասցեին՝ Բրեժնևի և ուրիշների, ասենք նույնիսկ մայրս մի անգամ ասեց եթե դու մի բառ էլ ասես կզանգեմ միլիցիան կգա քեզ կտանի։ Ես էդ ժամանակ երկրորդ-երրորդ կուրսի ուսանող էի»։ 

According to Vahram, his parents were devoted communists, and his views were very different from them. “At our home, let me put it that way, [people] were orthodox communists. My father, I don’t know since when, my parents were quite old when I was born, and my father was already a communist for 40 years at that time. My mother was not a party member, but was more devoted, she believed in everything that propaganda said. And when we were having serious conversations with my parents, when I was already a student and could express very harsh thoughts towards the political leadership, Brezhnev and co, my mother even once said: “if you say one more word I’ll call Militia to take you away. I was in the second-third year of my university studies at that time.” 

Մարտիրոսյանը գրել և տպագրվել սկսել է շատ վաղ տարիքում։ Առաջին անգամ տպագրվել է «Գարուն» ամսագրում, և ինչպես ինքն է ասում, «դա այցեքարտ էր ոչ միայն Լենինականի համար, այլև Երևանում էլ շատ լուրջ էր, ամենավաղ տարիքում տպագրված հեղինակն եմ «Գարուն» ամսագրի»։ Նրա հանդեպ մեծ ուշադրություն կար անվանի գրողների կողմից՝ «վունդերկինդ չասեմ, բայց մոտավորապես էդպիսի վերաբերմունք էր»։ Երբ Վահրամը պիտի ավարտեր դպրոցը, Գրողների միությունը որոշում է երաշխավորել, որ նա ընդունվի հեղինակավոր Գորկու անվան Գրականության ինստիտուտ՝ Մոսկվայում։ Վահրամի գործերից որոշ հատվածներ թարգմանում են ռուսերեն, ուղարկում Մոսկվա և նրան էլ հավատացնում են, որ այդ երաշխավորագրով նա անպայման կընդունվի, «որովհետև շատ հազվադեպ էր պատահում, որ հանրապետության Գրողների միությունը, որը էն ժամանակ շատ հեղինակավոր կառույց էր, շատ նախարարություններից ավելի ազդեցիկ, երաշխավորի և չընդունվեն»։ Սակայն Վահրամը չի ընդունվում և դպրոցն ավարտելու ամռանը գործերը հանձնում, ապա և ընդունվում է ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետ։

Martirosyan started writing and getting published at a very young age. He was first published in “Garun” magazine, and according to him “it was a business card not only for Leninakan, but it was also very serious in Yerevan. I was the youngest author ever published in Garun.” He got a lot of attention from famous writers, “I wouldn‘t call myself a prodigy, but it was almost like that.” When Vahram was about to finish school, the Union of Writers decided to recommend him for admission to the prestigious Gorky Institute of Literature in Moscow. Some of Vahram’s works were translated into Russian, sent to Moscow, and he was assured that he would definitely be accepted with that letter of recommendation, “because it rarely happened that the Union of Writers of a Republic, which was a very prestigious structure at that time, more influential than many ministries, would recommend someone and that person would not be admitted.” However, Vahram was not admitted and in the summer of school graduation and applied and was admitted to the Department of Armenian Philology of Yerevan State University. 

Ուսանողական տարիները և ընդհատակյա պայքարը

Student Years and Underground Activism

Մարտիրոսյանի կարծիքով իր ուսանողական տարիներին (1976-1981թթ․)  իրենց ֆակուլտետում միայն մի քանի հետաքրքիր դասախոս կար, որոնք «քայլ առաջ էին», իսկ բոլոր մյուսները «գորշ սովետական կարծրատիպերով էին դասավանդում»։ Ըստ Վահրամի՝  «ամենավատը, առարկաների մի քանակ կար, որոնք որ չէիր հասկանում՝ ինչի պետք ա անցնես։ Ասենք, օրինակ, ՍՄԿԿ պատմություն։ ՍՄԿԿ պատմություն նշանակում ա Սովետական Միության Կոմունիստական Կուսակցության պատմություն։ Ինչի՞ պետք է ես էդ առարկան անցնեմ։ Հերիք չի, որ էդ մի կուսակցությունը կար, բացի դրանից, էդ պատմությունը, ասենք, ես հիմա առիթ լինի սիրով մի էրկու ժամ կպատմեմ, էնքան հետաքրքիր ելևէջներ կան, հետաքրքիր կերպարներ կան, բայց դա ամբողջությամբ սղալված էր էնպես, որ ոչ մի բան չէիր հասկանում առհասարակ ինչ է եղել, ով ում դեմ է եղել, ինչի համար, ինչ մարդիկ են եղել դրանք»։  Այդ առարկայի քննությունը Վահրամի առաջին քննությունն էր համալսարանում, և նա կտրվել է, քանի որ չէր կարողանում տաս էջից ավել կարդալ, «հասկանում էի, որ վտանգավոր ա, պետք է կարդալ գոնե մի երեք ստանալու համար, բայց տենց էլ չստացվեց, տապալվեցի էդ քննությունից»։ Վահրամը պատմում է նաև, որ անընդհատ վիճում էր դասախոսների հետ և օրինակներ է բերում․ «Հետո, ասենք, կար աթեիզիմ առարկան, դա չորրորդ կուրսում էր, որտեղ մեծ դասագրքով մեզ սովորեցնում էին, թե ոնց Աստված չկա։ Եվ քանի որ ես ինքս հակադրվում էի, արդեն ինչ-որ պահից սկսեցի հակադրվել ամեն ինչին, ինչ որ իրենք ասում էին, իրենց ինադու, ուրեմն, Աստված կար։ Բայց նաև էլի էդ կաղապարներով, շատ ողորմելի ձևով գրված ասենք դասագրքեր էին։ Հետո վերջում պարզվեց, որ մեր էդ դասախոսը՝ աթեիզմի, իսկապես դոկտորականը արտագրել է, թխել է, և գրագողության մեջ բռնեցին, էն սովետական ժամանակ էդ դոկտորականը չեղյալ հայտարարեցին»։ 

According to Martirosyan, during his student years (1976-1981), there were only a few interesting lecturers in their department who were “a step ahead”, and the rest “taught based on gray Soviet stereotypes.” According to Vahram, “the worst thing was that there were a number of subjects that you didn’t understand why you should learn. Let’s say, for example, the History of the CPSU, i.e. the history of the Communist Party of the Soviet Union. Why should I learn that subject? As if it was not enough that there was only one party. Say, I’ll gladly tell that history for an hour or two now, there are so many interesting pages, there are interesting characters․ But it was completely polished, so that you didn’t understand anything at all, who was against whom, for what, what kind of people they were.” The exam for that subject was Vahram’s first exam at the university, and he failed, because he couldn’t read more than ten pages, “I understood that it was dangerous, I had to read to at least get a pass, but it didn’t work out that way, I failed that exam.” Vahram also said  that he was constantly getting into arguments with the professors and lecturers, and gave some examples: “Then, let’s say, there was the subject of Atheism. It was in the fourth year, where they taught us how there was no God with this thick textbook. And since I myself was opposing, from a certain moment I started to oppose everything that they said, to be against them, for me the God existed. But those textbooks were also written in the same templates, in a very pitiful way. Then, in the end it turned out that the professor of ours indeed plagiarized his Ph.D. thesis on atheism, he was caught in plagiarism and his degree was annulled in the Soviet times.” 

1978թ․, երբ Վահրամը երրորդ կուրսի ուսանող էր, ԵՊՀ-ում կոմերիտմիության ժողով է լինում՝ քննարկելու Բեյրությում Հայոց Ցեղասպանության հիշատակի հուշարձանի պայթեցման, Բուրջ Համուտ հայկական թաղամասի վրա հարձակման հարցը։ Վահրամի վկայությամբ ինքը և իր ընկերներն այս ժողովի ժամանակ բորբոքվում են «նրանից, որ ընդամենը մի Կոմսոմոլի ժողով արեցին և ձևական ելույթներ, պաթոս, ինչ-որ բանաստեղծություններ», և ժողովը վերածում են ցույցի։ Վահրամը հիշում է․ «էդ ելույթները, բաները, որ էղան, ես շատ նեղվեցի, շատ։ Ինձ թվում ա, որ ես զուսպ եմ, բայց էդ հետո պոռթկում եմ էլի։ Այսինքն՝ դիմացա, դիմացա, հետո դահլիճից գոռացի, որ վերջացրեք էդ բաները, էս ինչ անիմաստ ճառեր են։ Հետո սաստեցին, հետո մի անգամ էլ գոռացի, հետո որ երրորդ անգամ սաստեցին, էս կոմսոմոլները սկսեցին ֆռֆռալ չորս կողմս բորենիների նման, ես վեր կացա երգեցի Պեշիկթաշլյանի «Եղբայր եմք մեք»-ը [երգում է հատված], և էս դահլիճը էլեկտրականացով, սկսեցին լաց լինել մարդիկ իմ շուրջը։ Մի քանի հոգի, ով գիտեր, երգեց ինձ հետ, ու հետո ոտքի կանգնեցին բոլորը։ Դե, ասեցի՝ բա ի՞նչ անեմ, ոչ մի ծրագիր չեմ ունեցել, ոչ մի փորձ, ասեցի՝ դուրս ենք գալիս բոլորս, ու բոլորը դուրս էկան։ Էն Հրանուշ Հակոբյանը՝ ի՞նչ եք անում երիտասարդներ, սպասե՛ք, ժողովուրդ չի հավաքվել, էս կողմ-էն կողմ։ Հա՛, հետո էդպես, հետո ընդեղից էլ, ընդեղ էլ, դրսում էլ հավաքվեցինք էդ ջրավազանի մոտ, հիմա բոլորը նայում են, թե ես ինչ պտի ասեմ, ասեցի՝ գնանք ՑեԿա-ի մոտ։ Երթով գնացինք ՑեԿա-ի մոտ, ընդեղ էլ ելույթ ունեցանք ես ու Սուրիկը, ասինք, որ մեզ զենք տվեք գնանք պաշտպանենք մեր ընկերներին»։ 

In 1978, when Vahram was a third-year student, a Komsomol meeting was held YSU to discuss the issue of blowing up the Genocide monument in Beirut and the attack on the Burj Hamut Armenian quarter. According to Vahram, during this meeting, he and his friends got very angry “because they just held a Komsomol meeting and made formal speeches, pathos, some poems,” and they turned the meeting into a demonstration. Vahram remembers, “I got very, very upset with those speeches, those things. I thought I was discreet, but then I’d burst out. So, I restrained myself, stayed calm, and then I shouted from the hall, ‘Stop this! Those speeches are senseless!’ Then they scolded me, then I shouted again. After they scolded me for the third time, these Komsomols started circling around me like hyenas, I got up and sang Peshiktashlyan’s “We are brothers” [singing a piece], and the hall was electrified, people around me started crying. A few of them who knew the words, sang with me. And then they all stood up. I thought about what I should do, I had no plan, no experience. I said that we all were going out, and everyone went out. Hranush Hakobyan [head of the YSU Komsomol] said, ‘what are you doing, young people? Wait! There aren‘t any people gathered,’ and so on. Then like that, then from here and there we gathered outside by the pool [in front of the university]. Now everyone was watching what I was going to say.  I said ‘let’s go to the Central Committee building.’ We marched to the Central Committee, Surik and I made some speeches there, we told them [The Central Committee] to give us weapons to go and defend our friends.”

1977 թ․ Խորհրդային Միությունը նոր Սահմանադրություն ընդունեց, որը հայտնի էր որպես Բրեժնևյան Սահմանադրություն և որը ԽՍՀՄ երրորդ ու վերջին սահմանադրությունն էր։ Սահամանադրության՝ հանրապետությունների պաշտոնական լեզվին առնչվող կարգավորումը բողոքի առիթ հանդիսացավ որոշ հանրապետություններում։ Մարտիրոսյանը պատմում է․ «1977թ․ ընդունվել էր ՍՍՀՄ նոր սահմանադրությունը, հետո դրան համապատասխանեցվելով պետք է ընդունվեին նաև 15 հանրապետությունների սահամանադրությունները, ու էդ սահամանադրությունների մեջ, նոր նախագծերի, բաց էր թողնված էն տողը, որ Հայաստանում պետական լեզուն, Հայաստանի, ՀՍՍՀ, Հայաստանի սովետական սոցիալիստական հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է»։ Ըստ Վահրամի՝ դա մեծ ողբերգություն էր, քանի որ ինքը տեսնում էր, թե ինչպես էր «ռուսանում Հայաստանը»։ 1978 թ․, երբ Վահրամն ու իր ընկերները Բեյրութի դեպքերի կապակցությամբ ցույց էին կազմակերպել, նրան այդտեղ տեսել էր Սամվել Գևորգյանը, որը ռադիոյում էր աշխատում և որի հետ Վահրամն այնուհետև ծանոթանում է։ Սամվելը Վահրամին ցույց է տալիս ինչ-որ պատճենահանած թուղթ, ԽՍՀՄ Լուսավորության մինիստրության գաղտնի հրամանը, ըստ որի հաջորդ սեպտեմբերից բոլոր բուհերում պետք է մասնագիտական առարկաները ռուսերենով դասավանդվեին։ Վահրամն ու ընկերները որոշում են այդ որոշման դեմ բողոքի ակցիաներ կազմակերպել։ Սակայն նրանց ծրագիրը ձախողվում է, քանի որ ՊԱԿ-ը իր ցանցի միջոցով տեղյակ է լինում երիտասարդների ծրագրի մասին։ Նրանց հետևում են, 1979թ․ ապրիլի 24-ին նախատեսված ցույցից մեկ օր առաջ ձերբակալում ու հարցաքննում են։ Ուսանողական այս փորձառությունը Վահրամ Մարտիրոսյանն ամփոփել է «Բամբակե պատեր» վեպում, որը լույս է տեսել 2019 թ․։

In 1977, the Soviet Union adopted a new Constitution, which was known as Brezhnev Constitution, and was the third and the last Constitution of the USSR. The regulation of the Constitution regarding the official languages of the republics was a cause of protest in some republics. Martirosyan told that “in 1977, the new USSR Constitution was adopted, and the constitutions of the 15 republics had to be harmonized with it, and in those constitutions, in the new drafts, the line stating that the state language in Armenia, the state language of Armenia, of the Armenian SSR, Armenian Soviet Socialist Republic, was Armenian, was missing.” In Vahram’s opinion it was a great tragedy, since he saw how “Armenia was Russified.” In 1978, when Vahram and his friends organized the demonstration in connection with the events in Beirut, he was noticed there by Samvel Gevorgyan, who worked for the radio, and with whom Vahram later became acquainted. Samvel showed Vahram a copy of a document, a secret decree of the Ministry of Enlightenment of the USSR, according to which from the following September, professional subjects should be taught in Russian in all universities. Vahram and his friends decided to organize protests against that decision. However, their plan failed, because the KGB found out about it through its networks. They were followed, arrested and interrogated one day before the protest planned for April 24, 1979 would actually happen. Vahram Martirosyan presented this student experience in the novel “Cotton Walls”, published in 2019.

Ղարաբաղյան շարժում, Հայաստանի անկախացում

Karabakh Movement, Independence of Armenia

Ղարաբաղյան շարժման առաջին տարիներից սկսած մինչև 2000 թ․ Մարտիրոսյանը զբաղվել է քաղաքական լրագրությամբ։ 1992-1993 թթ․ պետական ռադիոյում վարել է «Քաղաքական շաբաթ» հաղորդաշարը, որն առաջին ուղիղ հեռարձակվող նման հաղորդումն էր։ 1990-96 թթ․ եղել է սյունակագիր «Հայք» և «Առավոտ» թերթերում, հրապարակել հոդվածաշարեր։ Առաջին Ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ կամավորագրվել և մի քանի ամիս կռվել է Ղարաբաղում։ 1993 թ․  նշանակվել է Ռադիոհեռուստապետվարչության պետի տեղակալ՝ հեռուստատեսության գծով։ Սակայն շուտով հրաժարական է տվել՝ «հիասթափվելով այն բանից, որ իշխանություններն ընտրություններում ստացած համոզիչ առավելությունը չեն օգտագործում արմատական բարեփոխումներ իրականացնելու համար»։ Հետագայում ևս Մարտիրոսյանն աշխատել է հեռուստատեսության ոլորտում, սակայն նրա հեղինակած ծրագրերը պարբերաբար ենթարկվել են գրաքննության տարբեր իշխանությունների կողմից, և դրա հետևանքով կասեցվել։ Վահրամ Մարտիրոսյանը մի շարք վեպերի և բանաստեղծությունների ժողովածուների հեղինակ է։  

From the first years of the Karabakh Movement and up until 2000, Martirosyan was engaged in political journalism. In 1992-1993, he hosted the “Political Week” program on the Public Radio, which was the first such program to be broadcast live. In 1990-96, he was a columnist in “Hayk” and “Aravot” newspapers, where he also published a series of articles. During the first Karabakh war, he volunteered and fought in Karabakh for several months. In 1993, Martirosyan was appointed the vice-head of the Radio and Television Administration in charge of television. Although he soon resigned, “disappointed that the authorities do not take advantage of the persuasive majority vote for carrying out radical reforms.” Later, Martirosyan also worked in the field of television, but the programs he authored were regularly subject to censorship by various authorities, and as a result were suspended. Vahram Martirosyan is the author of a number of novels and poetry collections.